Zbiór liczb opisujących zachodzące zjawiska i mający pomóc w ich ogarnięciu i zrozumieniu. Zawierzamy im mając nadzieję, że przystają do rzeczywistości - i czasem prowadzi nas to na manowce.
Na początku zeszłego roku polskie media obiegła wiadomość: "Coraz więcej Polaków popełnia samobójstwa!". Ze statystyk udostępnianych przez Policję wynikało, że w roku 2013 samobójstwo skutecznie popełniło 6 tysięcy osób, co w porównaniu z 2012 rokiem w którym zanotowano ich o 2 tysiące mniej, stanowiło wyraźny i zastanawiający wzrost. Wzrost, który skłaniał do szukania przyczyn - do czego zaraz ochoczo wzięły się media.
Wedle prof. Marii Jarosz, poproszoną o komentarz przez Na Temat, ten nagły wzrost to oznaka coraz gorszej kondycji społeczeństwa, związanej także z kryzysem finansowym[1]. Wszakże - zauważa w pewnym momencie - liczba samobójstw wzrasta od roku 2009 czyli od początku kryzysu.. Wywiad ma jednak charakter rozważań bardziej ogólnych na temat zjawiska, a nie ma temat wzrostu w tym konkretnym roku.
Gazeta Wyborcza z kolei koncentrowała się na przewadze mężczyzn wśród samobójców, uważając to za wynik presji wizerunku "twardego faceta" który nie okazuje uczuć[2].
Najwyższy Czas uważa że to wina Tuska, bo jesli sięgnąć jeszcze dalej, do 2007 roku, to od tego czasu przyrost wynosi 50%! [3] Podobne przyczyny - złe rządy i długi (oraz wizyty komorników) widzą w tym przypadku inne portale.[4] Niekiedy wskazuje się, że mogą być to statystyki i tak zaniżone, bowiem dane publikowane przez policję dotyczą tylko potwierdzonych samobójstw.
Co więcej - pewne informacje wskazują że w roku 2014 samobójstw było jeszcze więcej.[5] Dane te nie zostały jeszcze opublikowane, ale gdy tak się stanie, z pewnością alarmistyczne głosy powrócą.
Skąd ten nagły wzrost? Ja gdy usłyszałem niedawno o tej sprawie, zaciekawiłem się przede wszystkim kwestią - skąd te dane. Źródłem są tu statystyki publikowane przez komendę główną Policji, a konkretnie tabela podsumowująca dotychczasowe raporty.[6]
Liczby wyglądają przerażająco. Zarazem jednak przyglądając się im, trudno nie zauważyć, jak pewne wymienione wcześniej tezy o wzrostach i spadkach nie zupełnie stosują się do tych danych. Przykładowo trudno mówić o "wzroście od 2009 roku" w sytuacji gdy zmienność liczb w obrębie kolejnych lat jest dosyć duża - między 2009 a 2010 spadek o 400, potem spadek o 200 mimo że to środek kryzysu; potem wzrost o 350 i gdyby nie ten skok na końcu, trend byłby raczej spadkowy. Jeszcze dziwniej wygląda teza "wzrostu samobójstw od rządów Tuska" bo w roku 2007 w którym wygrał wybory, samobójstw było o 500 mniej niż w roku, w którym rządził jego antagonista.
LICZBA ZAMACHÓW SAMOBÓJCZYCH ZAKOŃCZONYCH ZGONEM*- w 1 przypadku brak danych ze względu na płeć
ROK OGÓŁEM MĘŻCZYŹNI KOBIETY 2013 6.101* 5.196 904 2012 4.177 3.569 508 2011 3.839 3.294 545 2010 4.087 3.517 570 2009 4.384 3.739 645 2008 3.964 3.333 631 2007 3.530 2.924 606 2006 4.090 3.444 646 2005 4.621 3.885 736 2004 4.893 4.104 789 2003 4.634 3.890 744 2002 5.100 4.215 885 2001 4.971 4.184 787 2000 4.947 4.090 857 1999 4.695 3.967 728 1998 5.502 4.591 911 1997 5.614 4.622 992 1996 5.334 4.392 942 1995 5.485 4.465 1.020 1994 5.538 4.541 997 1993 5.569 4.519 1.050 1992 5.453 4.426 1.027 1991 4.159 3.388 771
Ale nie takie kwestie sprawiły, że napisałem ten artykuł - powodem była inna rzecz, którą zrobiłem, gdy już odpowiedziałem sobie na pytanie o źródło danych. Popatrzyłem na tabelkę na stronie policji i zastanowiłem się - a czy na pewno nie zmieniła się metoda statystyczna? Po czym zrobiłem coś na co nie wpadł ani jeden dziennikarz - kliknąłem na link do raportu podsumowującego ten tragiczny rok 2013.
A tam przeczytałem:
Od 2013 roku zmienił się sposób gromadzenia i generowania danych statystycznych dotyczących zamachów samobójczych. Wcześniej dane do systemu wprowadzane były po przeprowadzeniu i zakończeniu postępowania: sprawdzającego* lub przygotowawczego. Obecnie wprowadzane są bezpośrednio po wydarzeniu jeżeli z okoliczności wynika, że doszło do zamachu samobójczego. System pozwala na modyfikację danych jeżeli okaże się, że nie był to zamach samobójczy.[7]Teraz rozumiecie?
W poprzednich latach w tabelce zapisywano tylko dane dotyczące samobójstw potwierdzonych w dochodzeniu. Jeśli dany przypadek uznano za wypadek, morderstwo lub zgon naturalny, lub też nie było możliwe ustalenie jego natury, to w tabelce się nie pojawiał. Podobnie było z przypadkami dla których śledztwo dało wyniki w innym roku niż rok popełnienia.
W roku 2013 do statystyk wliczono wszystkie sprawy, dla których przyjęto samobójstwo wstępnie - także te które potem mogły mieć jednak inne przyczyny. Brak odrzucenia wątpliwych spraw spowodował gwałtowny i skokowy wzrost liczb w statystykach. I to była przyczyna.
W takiej sytuacji, gdy już znamy główną przyczynę, nasuwają się dosyć oczywiste wnioski - po pierwsze dziennikarze powinni zacząć dokładniej weryfikować informacje, bo to że na głównej stronie statystyk jest tabela, nie oznacza że nie warto zajrzeć w poszczególne dokumenty. Jeśli tego nie zrobią, to daję głowę, że w marcu wraz z publikacją kolejnych statystyk sprawa wybuchnie ponownie.
Po drugie panowie policjanci zajmujący się statystykami powinni się nauczyć dokładniej objaśniać wprowadzane zmiany, w tym także na głównej stronie. I ewentualnie prostować błędne rozumienie statystyk w mediach.
Po trzecie wypadałoby dodać teraz do tabeli trzecią kolumnę i podać w niej dane zgodne ze starym sposobem podliczania samobójstw, bo w obecnej sytuacji gdy zmieniło się naliczanie, nowych danych nie ma jak porównać ze starymi i tym samym sprawdzić jak się one rzeczywiście zmieniły, i czy nastąpił rzeczywisty wzrost w porównaniu z poprzednimi latami, czy nie.
Takie dobre rozwiązanie stosuje GIS w raportach na temat niepożądanych odczynów poszczepiennych. Od kilku lat zmienił się sposób klasyfikowania stopnia ciężkości objawów - w starym używanym w Polsce, za ciężki uznawano objaw skutkujący hospitalizacją dłuższą niż 1 dzień, wedle norm WHO jest to każdy skutkujący obecnością w szpitalu, nawet jeśli pacjent był tam tylko na badaniu. Ta różnica daje ok. 20% więcej powikłań ciężkich i wynika tylko ze zmiany sposobu naliczania. Aby moc porównywać stare dane z nowymi, służba zdrowia zlicza powikłania na dwa sposoby, podając liczby zarówno wedle nowego i starego sposobu. O czymś takim właśnie powinni pomyśleć policyjni statystycy.
A po czwarte... Jak zobaczyłem, że to co ja spostrzegłem na początku, umknęło tym wszystkim dziennikarzom snującym rozważania na temat nagłego wzrostu, to nie wyobrażacie sobie jak mi się zrobiło ciepło na ego...
--------------
[1] http://natemat.pl/35151,wzrost-samobojstw-mamy-tak-wysoki-jak-w-grecji-zycie-odbiera-sobie-ponad-6-tys-osob-rocznie
[1] http://wyborcza.pl/1,75478,15713588,2013__rekord_samobojstw__Mezczyzni_pod_presja.html
[3] http://nczas.com/wiadomosci/polska/drastyczny-wzrost-liczby-samobojstw-za-tuska/
[4] https://www.eurogospodarka.eu/jezeli-liczba-samobojstw-rosnie-ze-spoleczenstwem-dzieje-sie-cos-niedobrego
[5] http://londynek.net/wiadomosci/article?jdnews_id=26198
[6] http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/samobojstwa
[7] http://statystyka.policja.pl/st/wybrane-statystyki/samobojstwa/100065,Samobojstwa-2013.html
Ad po czwarte - bezpodstawnie. Nie od dziś wiadomo, że większość dziennikarzy to ignoranci i nieuki. "Nie mam o tym pojęcia, w związku z czym chętnie się wypowiem." Także sorry, bro.
OdpowiedzUsuńPrzecież praktycznie nikt nie czyta metodologii badania, najlepszy przykład to statystyki uczestnictwa we mszy - wszyscy dziennikarz, a nawet i biskupi, wypisują o 40%, gdy w metodologii jest wyraźnie napisane że to nie jest od 100% populacji, tylko od 82%, i w rzeczywistości z 40% robi się tylko 32.
OdpowiedzUsuńA właśnie, że nie! Te 40, a właściwie 39,1% (w 2013 r.) to stosunek liczby dominicantes do liczby "katolików zobowiązanych". Za katolików ISKK ma ochrzczonych i podaje, że jest ich 94,9% (2013). Zobowiązanych katolików jest zawsze 82%, bo tak ISKK sobie wymyślił. Ale to jeszcze nie wszystko. W swoich celach statystycznych ISKK jako podstawę do porównań przyjmuje nie 100% społeczeństwa, ale 91,7% (2013). Inaczej procent katolików spadłby znacznie poniżej 95%. W sumie te 39,1% to część nie 82%, ale 94,9%*82%*91,7% czyli 27,9%. Drobna korekta (odjęcie podwójnie liczonych wiernych Ordynariatu Polowego, co rutynowo robi GUS podając statystyki ISKK) obniża tę liczbę do 27,5% w 2013 r. Tekst na ten temat: http://swieckapolska.pl/gus-nie-wierzy-w-ordynariat-polowy/
UsuńTaki jestem mądry, bo siedziałem nad tym tematem, parę lat temu napisałem słay tekst, ostatnio lepszy. Na samobójców dałem się nabrać...
Podobny błąd popełnił Durkheim pisząc o samobójstwach wśród katolików i protestantów. Wśród katolików było dużo mniej zarejestrowanych samobójstw więc wysnuł na tej podstawie wniosek, że wyznanie ma jakiś wpływ na ludzką kondycję psychiczną (katolicy są bardziej wspólnotowi od indywidualistycznie nastawionych protestantów). Zapomniał tylko o tym jak katolicy traktowali w owym czasie samobójców przez co wiele z nich nie było zgłaszanych. Rodziny aby móc z godnością pochować samobójce często ukrywały prawdziwą przyczynę śmierci i udawali, że to był wypadek, ciężka choroba lub coś takiego
OdpowiedzUsuńTrochę podobna rzecz dotyczy statystyk gwałtów w Szwecji - parę lat temu zmieniono definicję przestępstw seksualnych, tak że mogą obejmować także obmacywanie miejsc intymnych i obcałowywanie bez zgody. Statystyki przestępstw seksualnych poszybowały w górę a ruchy antyimigracyjne uznały, że to wina imigrantów, w tym Polaków i Turków.
UsuńChyba napiszę do administratorów strony o policyjnych statystykach, aby wyraźniej objaśnili zmianę sposobu naliczania.
Dobra robota- gratulacje!
OdpowiedzUsuńBardzo cenne, bo temat jest często wykorzystywany jako pałka w sporach politycznych.
OdpowiedzUsuńTeorie zostały już dopracowane, wyjaśnienia podane ludziom... i klops. Mimo to uważam, że społeczeństwo na pewno nie ma mniej powodów do popełniania samobójstw, a jakiś wzrost może się pojawiać z całkiem innych przyczyn.
OdpowiedzUsuńŚwietny blog i ciekawy wpis.
OdpowiedzUsuń