Tak mnie ostatnio zaciekawiło - jakie są najdalsze gwiazdy które
jeszcze widać gołym okiem? Na początek postanowiłem przejrzeć "listy
gwiazd w gwiazdozbiorze" na Wikipedii. Nie jest to może dobre źródło,
ale wygodne do przeglądania bo listę można segregować wedle wybranych
wartości. Wypisałem przykłady gwiazd o jasności do 6,5 magnitudo i o
odległościach rzędu kilkunastu tysięcy lat świetlnych. Następnie
zacząłem szukać potwierdzeń że faktycznie są położone w takiej
odległości.
Tutaj pomocna okazała się strona universeguide.com która
czerpie informacje z dwóch katalogów paralaks Hipparcosa - z 1997 i 2007
roku. Informacje z tabel Wikipedii najczęściej pochodziły z tego
pierwszego przeglądu, drugi był więc jakąś weryfikacją, najczęściej
ostro w dół.
Następnie przejrzałem podobne listy gwiazd w gwiazdozbiorach na
universeguide.com, wypisując gwiazdy dla których w katalogu z 2007 roku
podano kilkunatotysięcznolatoświetlną odległość.
Hipparcos to projekt sondy na orbicie okołoziemskiej, która robi zdjęcia gwiazd, porównując ich położenie na niebie w odstępach półrocznych. Mierzy ich ruchy własne względem tła, bada prędkość radialną, oraz mierzy zmiany położenia związane z paralaksą. Znając rozmiar ziemskiej orbity oraz wielkość kąta przesunięcia pozycji gwiazdy, można łatwo wyliczyć odległość do danej gwiazdy. Pierwszy katalog z 1997 roku opisywał parametry z dużą dokładnością dla 120 tysięcy gwiazd, i mniej dokładne dla ponad miliona. Dzięki lepszym technikom obróbki danych, z kolejnych obserwacji zestawiono w kolejnym katalogu dane dla 2,5 miliona gwiazd w zasięgu rozdzielczości kątowej.
Jego następczynią jest sonda Gaia, która ma obserwować odleglejsze gwiazdy z jeszcze większą rozdzielczością i dokładnością, ale jej katalogu odległości gwiazd jeszcze nie ma. Zapewne pomoże ona mocno poprawić poniższą listę.
Nie wykluczam, że w obu źródłach znalazły się jakieś błędy, w paru
przypadkach wydaje się to wręcz oczywiste, niemniej w charakterze
ciekawostki wrzucam tutaj listę bardzo odległych gwiazd które jeszcze
widać gołym okiem. Pierwsza podana liczba to odległość z pierwszego
źródła lub katalogu, a ta w nawiasie to wartość z nowszych źródeł.
* HD 8065 - Cefeusz - 32 616 ly - 6,0 M
- dla tej gwiazdy Hipparcos podał taką samą paralaksę w obu katalogach
*HD 188209 - Łabądź - 14 818 ly - 5,6 M
- Nie byłem w stanie potwierdzić tej odległości w innych źródłach.
Gwiazda jest dość dobrze przebadana ze względu na zmienność która jest
interesująca dla astrosejsmologów.
* TT Aquilae - Orzeł - 7955 (18 120) ly - 6,5-7,6 M
- gwiazda jest cefeidą więc aż prosiłaby się o zmierzenie odległości z
zależności okres-jasność absolutna, ale takich danych nie znalazłem
* Chi Aurigae - Woźnica - 4077 (326 163) ly - 4,71
- podana w katalogu z 2007 roku odległość wydaje się absurdalnie
wielka. Gwiazda w zasadzie znajdowałaby się poza galaktyką. Wyznaczona
wtedy paralaksa leży jednak w granicy błędu pomiarowego, w zasadzie więc
trudno powiedzieć jaka jest na prawdę. Może katalog paralaks z sondy
Gaia rzecz rozstrzygnie.
* R Coronae Borealis - Korona Północna - 6040 (81 540) ly - 5,9
- Także tutaj druga zmierzona wartość wydaje się zbyt duża. Na
podstawie szacunków jasności absolutnej dziś ocenia się odległość na
bliższą tej pierwszej wartości.
Pozostałe:
* Chi2 Ori - Orion - 32 600 ly - (1800) 4,64 M
* HD 31327 - Woźnica - 11 643 *- 6,1 M
*HD 135591 - Cyrkiel -163 000 ly (3545) - 5,43
* HD 80558 (LR Velorum) - Żagiel - 19 176 ly (4291) - 5,83
* HD 191639 (BE Cap) - Koziorożec - 108 667 (2330)- 6,39
* HD 191877 - Lisek - 29 636 ly (6154) - 6,24
*HD 190603 (V 1768 Cyg) - Łabądź - 13 583 ly (5722) - 5,62
* Nu Aql - Orzeł - 11 643 (2835) - 4,64
* 9 Sge - Strzała - 14 174 * - 6,24
* P Cyg - Łabądź - 6272 (10 192) - 4,7
* 69 Cyg - Łabądź - 2764 (9060) - 5,93
* V 533 Car - Kil - 12 538 *- 4,59
* Teta Mus - Mucha - 108 667 (12 544) - 5,44
* Omicron Canis Majoris - Wielki Pies - 1976 (14 825) - 3,8
* Phi Cas (34 Cas) - Kasjopeja - 2329 (12 080) - 4,95
* Rho Cas (2 Cas) - Kasjopeja - 11 648 - 4,51
* V 731 Monocerotis - Jednorożec - 4796 (21 744) - 6,14
* 3 Gem - Bliźnięta - 6395 (14 181) - 5,75
Ciekawe. Różnice w pomoarach naprawdę ogromne, niepokojaco ogromne.
OdpowiedzUsuńTak na prawdę w obu przypadkach zmierzone paralaksy znajdowały się blisko granicy dokładności metody, więc wystarczy niewielka różnica, błąd systematyczny i robi się z tego ogromna różnica wyliczonej odległości. Nowszy katalog opierał się na pomiarach wykonanych tym samym sprzętem ale ze zmniejszonymi błędami systematycznymi, głównie ze względu na bardziej precyzyjne śledzenie położenia satelity na orbicie.
UsuńInna sprawa, że dla niektórych przypadków można wykazać, że zmierzone paralaksy zawierają jednak istotny błąd, na przykład gwiazdy Plejad są nieco dalej niż sugerują te paralaksy, a zmierzono to inną metodą.