sobota, 17 marca 2012

Afera solna... 85 lat temu

Jak podawała Gazeta Sępoleńska z 27 lipca 1927 roku:

Katowice - (W sprawie nadużyć przy sprzedaży soli monopolowej) W dniach najbliższych prokuratura sądu okręgowego w Katowicach wykończy akt oskarżenia w prawie nadużycia przy sprzedaży soli monopolowej. Nadużycia polegały na tem, że białą sól, przeznaczoną do celów przemysłowych, sprzedawano po cenie soli jadalnej, przez co skarb państwa poniósł straty w wysokości ćwierć miljona złotych.
Niestety więcej nad tą wzmiankę nie znalazłem. W każdym razie wygląda na to, że fałszowanie żywności ma u nas długą tradycję.

sobota, 10 marca 2012

1822 - Trąba w Zagórzanach


Niedawno natknąłem się na bardzo ciekawy, dramatyczny opis gwałtownego zjawiska, co do którego nie można chyba wątpić, iż był trąbą powietrzną. W dodatku jest to drugi najstarszy pewny, po trąbie w Mazewie, przypadek do którego się dogrzebałem, dla terenu naszego kraju.

Z Kobylanki (Cyrkułu Jasielsiego.)
Dzień 12ty Maia roku tego, w tey okolicy iednym osadom z gradobicia, drugim z ulew, innym z wichru i nawałnicy, stał się szczególnieyszą, dotąd niesłychaną i okropną widownią potężney w swoich skutkach natury: mianowicie w Zagorzanach iedney do Hrabstwa Kobylańskiego JJ.WW. Wielkopolskich należącey włości -
Tu w tym dniu natura w powietrzokręgu dała się uczuć prawie ze wszystkich swoich dla ziemian nayszkodliwszych pocisków.
Już o pierwszey popołudniowey godzinie zdawała się zapowiadać wiosce tey cios okropny, kiedy ciemnobłękitne straszne chmury na zachodzie w wielkiey obszerności pokazywać, i z cięgłym grzmotem tu zbliżać się zaczęły. - W tey nadzwyczayney trwodze mieszkańcy tuteysi zozstrzygnienia losu z niecierpliwością całych trzy godzin oczekiwać musieli. Dopiero o 4tey godzinie bałwan iakiś wichrowy czarny (była to tak zwana trąba powietrzna) iakby poprzednik i poseł tuż tuż nastąpić maiącego wielkiego nieszczęścia z naywiększą szybkością pada niby z obłoków w dół i znowu w iednej minucie podnosi się w górę
W tym momencie chmury dawniey nieznacznie się zbliżające, teraz poczęły z naywiększą szybkością a większem jeszcze dla przytomnych podziwieniem okropnie iakby walczyć pomiędzy sobą; lecz niestety! razem i ogromnym tu rzucać gradem z początku w kształcie kurzego iaia, potem iakby ośmiołutowemi czworograny.
Tu dopiero ostatnia wszystkiemu zdawała się dobiiać godzina! brzęk okien, gruchotanie dachów naymocniejszym gontem okrytych, zniweczenie drzew owocowych i wszystkich ziemiopłodów, okropne błyskawice, grzmoty ustawicznie biiących piorunów, płacz dzieci, rozpacz młodszych, ięki i narzekania starych - to wszystko w najwyższą i nayoboyętnieyszego człowieka wprawiało trwogę i odurzenie.
Nie dosyć na tem, nadzwyczayny wicher (trąba powietrzna) iakby czarny tuman między lasem i wsią wszczęty, a w wysokości najwyższey wieży kościelney od zachodu ku wschodowi poniżey kościoła tuteyszego lecąc, naprzód uderzył na odosobniony od wsi domek, z którego w mgnieniu oka dach z powałą zrzuciwszy, drugi dom o dwadzieścia sążni odległy rozerwał i wielką wierzbę powalił, wziąwszy kierunek cokolwiek uboczny od małego ku wielkiemu wschodowi, napadł na 14 domów i stodół wieyskich i takowe całkowicie zniszczył a ieden dom lubo całkiem, bez naymniejszego ludzi w nim przy piecu stoiących uszkodzenia, z przyciesiami wywrócił, daley na dom kowala uderzył, ten rozerwał, iwóz nowokuty porwawszy w powietrze, na pańskie zaniósł niwy, z którego porozrzucane koła dopiero dnia następnego znalezionemi zostały - natarł potem tenże wicher na folwark Jaśnie Wielmożnych Hrabstwa Wielkopolskich, i tak z pomieszkania ekonomicznego połowę dachu, ze szpichlerza cały, z folwarku połowę a ze staien całkiem zerwał i te zruynował zupełnie, zabiwszy dwie szuki stadniny - w gumnie zaś stodoły, medzy któremi iedna była nowa, z murowanymi filarami, zupełnie zburzył - daley co tylko napadł, nic się mocy iego nie oparło; stoletnie lipy, iako też odwieczne dęby, w iedney powalił minucie, tym sposobem 30 morgów lasu z białą od grady zrównał ziemią, z początku poiedyńczo tylko łamiąc drzewa a potem i naraz całe kładąc morgi, a na dobitek, ażeby pokonane już od niego zawady, i z tychże iuż na ziemi leżące szczątki, całkiem nawet nie znaydowały się na powierzchni ziemi, nastąpiła wielka ulewa która to wszystko a omało, że i niektóre domy wraz z ludźmi w bezdenną powodzi nie pochłonęła przepaść. (...)
W Kobylance dnia 30 Lipca 1822
Franciszek Bieliński
[Rozmaitości. Pismo Dodatkowe do Gazety Lwowskiej. nr. 95 22 sierpnia 1822]
Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa


Resztę opisującą nieszczęsny los poszkodowanych rolników i wspaniałomyślność Hrabiego wam daruję. Tak więc opis jest raczej dokładny, jednak niezupełnie chyba zrozumiały. Ów "czarny bałwan" miał się bowiem pojawiać dwa razy, za pierwszym razem na krótko. Ponieważ nastąpiło to na przedzie burzy, jeszcze przez opadami, wydaje się raczej mało prawdopodobne, aby był to krótkotrwały lej trąby. Wprawdzie istnieje możliwość pojawienia się jej w takim miejscu, ale nie zbyt duża, a już pojawienie się dwóch różnych trąb z jednej chmury, to duża rzadkość. Interpretuję opis następująco:
Najpierw na czele zbliżającej się burzy pojawił się wyraźny wał burzowy (shelf cloud) z nisko zwisającymi strzępami chmur, które zdawały się patrzącym opadającą ku ziemi trąbą powietrzną. Również współcześnie częste są pomyłki między tymi dwoma zjawiskami:

potem struktura się odsunęła i oczom patrzących ukazała się spodnia warstwa skłębionych turbulencjami chmur, wyglądających jakby walczyły ze sobą:

wówczas też nad miejscowość nadszedł właściwy rdzeń burzy, przynoszący ze sobą nawalny deszcz i grad. Podawana waga ośmiu łutów to około 90 gramów co przekładałoby się na kule o średnicy 7-8 cm, wtedy też nad miejscowość nasunęła się trąba powietrzna. Opis sugeruje, że mogliśmy mieć do czynienia z tornadem związanym z wirującą komórką burzową - mezocyklonem.
Zagórzany są dużą wsią w województwie małopolskim, na północ od Gorlic. Wymienieni Hrabiostwo Wielkopolscy to stary szlachecki ród, byli właścicielami wsi raczej krótko, przekazując ją Skrzyńskim, którzy zbudowali piękny neogotycki pałac. Niestety nie mogę znaleźć dokładnej mapy starszej niż z XX wieku, dlatego wyznaczenie przybliżonego przebiegu jest tu raczej niemożliwe. Jak łatwo policzyć łącznie zniszczonych lub uszkodzonych zostało 22 budynki i domy. Porównując ten przypadek z innymi, nowszymi, oceniam, że trąba musiała sięgnąć siły F2, skoro była w stanie nie tylko zniszczyć drewniane chaty, ale i stodołę postawioną na murowanych słupach, oraz unieść w powietrze wóz.
30 mórg lasu to około 15 hektarów.

A zatem grzebiąc w dawnych źródłach można natknąć się na przypadki niemniej ciekawe niż współczesność. Niedługo nastąpi 190 rocznica tego zdarzenia, ale nie chce mi się do tego czasu czekać z artykułem.