Potwory - Małżeństwo Zboińskich

Tematyka przedwojennych seryjnych zabójców w Polsce nie doczekała się chyba zbyt wielu opracowań - w każdym razie trudniej coś na ten temat odnaleźć. Chyba że grzebie się po starych gazetach. Powojenni zabójcy są znani i opisami, niektórzy nawet obrośli legendą, jak Karol Kot, który de facto nie może być uznany za seryjnego*, czy Łucjan Staniak, który nigdy nie istniał. Można wręcz odnieść wrażenie, że w latach 60. i 70. mieliśmy nagłą epidemię wampirów seksualnych, biorącą się nie wiadomo skąd.
Tymczasem okazuje się że i wcześniej takie zjawiska nie były nam obce.

Samo pojęcie seryjnego mordercy wówczas jeszcze nie istniało. Mówiono o "mordercach wielokrotnych" lub "masowych", lecz rzadko próbowano łączyć rozsiane przypadki, chyba że następowały w krótkim czasie. Gdy w 1922 roku sławę zdobył paryski morderca kobiet Landrau, krótko nastąpił wzrost zainteresowania tematem, a każdego kolejnego zabójcę nazywano np. "Warszawskim Landrau" albo "Landrau z Niemiec". Gdy w 1925 roku ujawniono sprawę Haarmanna, mordercy-kanibala, nazywanego Rzeźniekiem Hanoweru, kolejni mordercy byli do niego porównywani.
Dopiero sprawa Upiora z Dusseldorfu, która przez kilka miesięcy zajmowała media, sprawiła że utrwaliło się nazywać zabójców kobiet Wampirami. Wówczas też policja zaczęła badać różne sprawy pod kątem podobnych przypadków, czasem odnajdując powiązania między sprawami. Niemal równocześnie pojawiło się też kilku naśladowców. Oczywiście co słynniejsze przypadki zamierzam omówić. Przypadek który wziąłem na sam początek jest bardzo ciekawy - z jednej bowiem strony najprawdopodobniej dotyczy najgorszego seryjnego zabójcy w Polsce, z drugiej zaś wzbudza we mnie najwięcej wątpliwości.

Stanisław Zboiński pochodził z Warszawy. Po mobilizacji wojsk pracował jako mechanik lotniczy w Wilnie, gdzie poznał niejaką Germanikę Szykowiczową**, żonę złodzieja, pochodzącą ze wsi Krystynów koło Grodna. Najwyraźniej trafił swój na swego, skoro już wkrótce został zwolniony za kradzieże z wojskowego magazynu. Przez pewien czas kradł zwierzęta z obór, aż wreszcie po zabiciu Szykowicza poślubił Germanikę, wraz z którą stworzył złodziejską bandę.
Para podróżowała po całym kraju, zarabiając na życie napadami rabunkowymi, kradzieżami i morderstwami. Gdy 22 lipca 1924 roku zostali aresztowani w Grodnie, przyznali się do 51 zabójstw! 
Jak podawała prasa, były to głównie zabójstwa rabunkowe - choć jedna gazeta stwierdziła, że Zboiński niekiedy zabijał gryząc ofiary w szyje, zaś kobiety gwałcił. Napadali na kobiety wracające z targu, chłopów idących na msze, drobnych sklepikarzy, pasażerów pociągów i przypadkowe osoby. Ofiary były duszone, zastrzelone z rewolwerów lub dźgane nożem. Ona miała wówczas zaledwie 24 lata.
Działali w całym kraju - w okolicach Warszawy, potem na Kujawach, przez pewien czas na Pomorzu aż potem na wschodzie - przez okres prawdopodobnie trzech-czterech lat. Po każdym zabójstwie przenosili się w inne miejsce i przybierali inne imiona. Prasa nie precyzuje dlaczego zostali aresztowani, zdaje się że na ich trop wpadł niejaki Dubaniewicz, starszy wywiadowca, który badał sprawy kilku ich zabójstw.
Takie zbrodnicze małżeństwo nie jest jednak ewenementem - zaledwie dwa lata wcześniej powieszono Szczepana i Józefę Pośników, którzy zamordowali i obrabowali 7 kobiet w Warszawie.
Co wzbudza moje wątpliwości - Zboiński podobno obszernie pisywał każdą zbrodnię, jednak raczej nie w sposób zapamiętać kogo zabiło się dwa lata czy rok temu. Wydaje się że w kilku przypadkach ofiary po zabójstwie były chowane w upatrzonych miejscach. Czasem byli to przypadkowi ludzie włóczący się tu i tam, zatem trudno byłoby dowieść każdej zbrodni, chyba że podczas dłuższego śledztwa. Tymczasem już na początku sierpnia oboje zostali skazani na śmierć przez sąd doraźny w Wilnie.
Mordercy czasem, gdy wiedzą że już nie umkną sprawiedliwości, potrafią się chełpić zbrodniami nie dokonanymi. Upiór z Dusseldorfu przyznał się do 40 zabójstw, jednak większości przypadków - na przykład zepchnięcia dzieci z promu - nie udało się potwierdzić. Czy zatem mogło być tak, że Zboińscy zawyżyli liczbę ofiar? Niestety prasa nie rozpisuje się o nich zbyt szczegółowo. Wiadomo tylko że na rozprawie chełpili się swymi czynami, wdając się przy zeznaniach w drastyczne szczegóły. Dopiero po ogłoszeniu wyroku miny trochę im zrzedły. Wtedy też podjęli się różnych prób opóźnienia wyroku - Stefan zaapelował do matki mieszkającej w Warszawie aby przyjechała z jego 5-letnim synem, bo chce go zobaczyć - matka odpisała że nie chce mieć z nim nic do czynienia. Potem przyznawali się do zabójstwa jakiegoś rosyjskiego dyplomaty i jakiegoś Amerykanina, mając nadzieję że osobna rozprawa mająca ustalić te fakty, przeciągnie się kilka miesięcy. Szybko okazało się, że w ostatnich latach do takich zdarzeń nie doszło. Zaapelowali nawet do prezydenta o łaskę, ale ten odrzucił wniosek. Wyrok na Stefanie wykonano chyba w grudniu 1925, w każdym razie z tego czasu pochodzi ostatnia notka mówiąca o tym, że ma być wykonany. Germanika złożyła apelację.
W zbrodniczej bandzie Germanika pełniła rolę mózgu - Stefan natomiast zajmował się czarną robotą. Ona wybierała miejsca i upatrywała ofiary, on zabijał. W efekcie można ją było oskarżyć najwyżej o 51 rozbojów i podżeganie do zabójstwa. Po kolejnych rozprawach w sądach okręgowych w Suwałkach, Pińsku i Białej, na których skazywano ją na śmierć, zawsze odwoływała się.
Wreszcie jednak w grudniu 1926 roku sąd w Warszawie odrzucił apelację - okazało się że można jej udowodnić własnoręczne zabójstwo niejakiej Anny Wasilewskiej w okolicach Augustowa w sierpniu 1929 roku, którą zwabiła do lasu i ograbiła.
Następna informacja o Zboińskiej pochodzi z lutego 1927 roku, kiedy to wyrok, od którego się odwołała, został zatwierdzony przez sąd najwyższy. Gazeta opisze tutaj, że liczba przestępstw jakie jej udowodniono sięgnęła już 80 i niektórych dokonano we Francji, więc być może podczas kolejnych rozpraw doszły jakieś nowe fakty. Jeszcze podczas postępowania próbowała się zabić, połykając dwie garści gwoździ i tłuczone szkło.
Te próby odsunięcia kaźni stanowią jednak pewnego rodzaju potwierdzenie podanych w oskarżeniu liczb - gdyby w rzeczywistości część zbrodni byłaby zmyślona, niechybnie powołaliby się na to, żądając powtórzenia procesu. Tak się jednak nie stało, więc chyba to wszystko to prawda.

Jak jednak ostatecznie skończyła zbrodniarka? Ostatnia informacja jaką udało mi się znaleźć, pochodzi z kwietnia 1927 roku. Gazeta pisała że najprawdopodobniej Zboińska zostanie ułaskawiona - prezydent zamienił jej trzy wyroki śmierci na ciężkie więzienie "bezterminowe" - czyli dożywotnie.

Niestety prasa nie rozpisywała się na ich temat zbyt obszernie. Chyba najlepszą drogą dowiedzenia się czegoś więcej, byłoby zajrzeć do starych akt kryminalnych, czego jednak jako niemobilny student chemii raczej nie będę mógł przeprowadzić (choć popytam w archiwum miejskim). Nie wiem zresztą czy takie dokumenty mogły się zachować. Jak na razie wygląda na to, że Zboińscy stanowili parę najgorszych bandytów - seryjnych morderców w historii Polski.
--------
Źródła:
Republika, nr 199, 23 lipca 1924 , Łódzka Biblioteka Cyfrowa
Gazeta Bydgoska 1924.07.24 R.3 nr 170 KPBC
Orędownik Ostrowski, środa, 6. sierpnia 1924. KPBC
Dziennik Suwalski, niedziela 17 października 1926 PBC
Orędownik Ostrowski  17. grudnia 1926 r. KPBC
Orędownik Ostrowski  22.  lutego 1917 KPBC
Orędownik Ostrowski wtorek 19 kwietnia 1927 KPBC

* Wedle definicji za seryjnego zabójcę uznaje się kogoś, kto w osobnych przypadkach zabił przynajmniej trzy osoby. Kot zabił dwie a kilka usiłował. Zresztą spośród usiłowań, próba otrucia sześciu osób sałatką znana jest wyłącznie z jego opowieści, nikt się nie otruł i nie słyszałem, aby na rozprawie jakoś to udowodniono.
** Prasa podawała różne wersje imienia - Germanika, Hermanika, Hermania, a w ostatnich tekstach nawet Janina, ale ta pierwsza występuje najczęściej.